… ale nie ma nic bardziej gorszącego niż wplatanie kłamstwa w historię.
Początkowo chciałem zatytułować ten tekst „Nasze matki niewinni, nasi ojcowie niewinni”. Jednak zreflektowałem się; popełniłbym błąd, którym strzelam do
autorów serialu. Poza tym głupio brzmi. Nic nie jest do końca czarne, ani do końca białe. Wśród tysięcy morderców nazistowskich,
wśród tych, którzy Hitlera do władzy wynieśli, wśród tych, którzy ślepo w niego wierzyli
znaleźli się Schollowie, znalazł się von Stauffenberg (choć i jego męczeństwo
nie jest do końca czyste). Wśród tysięcy walczących Polaków, wśród tysięcy
uciemiężonych, wśród masy pięknych biografii znaleźli się zdrajcy jak Igo Sym,
Ludwik Kalkstein (ten, który wydał Niemcom komendanta AK „Grota” Roweckiego)
Jakie wrażenie może wynieść niemiecki widz po projekcji „Naszych matek, naszych
ojców”? Usprawiedliwienia. Moi rodacy mordowali Żydów. Moi rodacy w imię chorej
ideologii prześladowali inny naród. Ale przecież w sercu trwania hitlerowskiego
terroru rodzina Viktora żyła, na tyle ile to było możliwie, normalnie w stolicy
III Rzeszy. Przecież człowiek z biało- czerwoną flagą na ramieniu był gotów
zabić odważnego Żyda ze swojego oddziału za to, że ten zechciał pomóc Żydom.
Ostatecznie puścił go wolno, lecz z jego wyglądem jego szanse na przeżycie były nikłe. Przecież
polski chłop, z którym dowódca negocjuje mówi, że nie życzy sobie aprowidować Żydów, dowódca mu cięto odpowiada, że „poznałby Żyda po smrodzie”, jego żołnierz
mówi, „że Żydów potopimy jak koty”… Tak więc Polacy i Niemcy walczyli ze sobą,
jak to na wojnie, ale w kwestii Żydów nie różniło ich za wiele. My zabijaliśmy
ich na swój sposób, oni ich nienawidzili na swój. A skoro Polacy tak często
mówią o naszym antysemityzmie, to przecież możemy pokazać ich.
Jaką emocję może wynieść niemiecki widz po projekcji "Naszych matek, naszych ojców" ? Wzruszenie. Przecież
wojna wzbudza w człowieku najgorsze instynkty, więc nie można się dziwić
młodemu Friedhelmowi, że staje się maszyną do zabijania. Zwłaszcza, że był
niedoceniany przez ojca, który miał wobec niego niespełnione ambicje, który nie
dorównuje swemu bratu. Przecież Wilhelm zabił radzieckiego komisarza, ale z
rozkazu i wyraźnie widać u niego drżenie rąk. Przecież Charlottę prawie
zagryzło sumienie po wydaniu żydowskiej pielęgniarki. Przecież dla ratowania
ukochanego Viktora, Greta romansowała z niemieckim oficerem. Przecież Ukraińcy
też mordowali, przecież byli naziści działali legalnie pod okiem Amerykanów… Ten
serial to ma coś w sobie z popularnych harlequinów, więc jeśli Niemcy tak chcą
sobie tłumaczyć swoją historię, to chyba coś jest nie tak.
Za dużo tego „przecież”
Nic nie jest do końca czarne, ani do końca białe. Jednoznaczne są jednak fakty. A niepełne
fakty, to kłamstwa i to zarzucam twórcom
serialu. Podeszli do nich wybiórczo i wybiórczo je interpretują. To dotyczy przede wszystkim przedstawienia Polaków jako antysemitów. Lecz nie tylko o to chodzi. Z serialu wynika, że IIWŚ zaczęła się w innym terminie niż przyjmujemy. Wojna zaczęła
się nie 22 czerwca 1941 roku atakiem III Rzeszy na ZSRR, wojna zaczęła się 1 września 1939 roku
atakiem III Rzeszy na Polskę. Czy można podważyć ten fakt? Skąd nastoletni Johann z Hamburga czy nastoletnia Greta z Gelsenkirchen
dowie się, dlaczego Polacy kryli się w lasach ? Może to wcześniej Związek
Radziecki zaatakował Polskę i dlatego my, Niemcy, zaatakowaliśmy ZSRR, żeby
sami nie stać się celem ? Może szkicując taką tezę poszedłem na skróty, ale na skróty poszli twórcy serialu.
Żaden inny kraj nie może uważać bardziej przy robieniu filmów o tematyce
wojennej. Dzisiejsze i przyszłe pokolenia Niemców będą zawsze naznaczone
brzemieniem poprzednich pokoleń. Lata 33-45 muszą być w Niemczech pamiętane,
jako najstraszniejszy okres w ich historii. Pamięć musi stać na straży, żeby
nigdy to się nie powtórzyło. Ten serial jest po części rozliczeniem Niemców z
historią. Tylko jest to widzenie życzeniowe, takie jakie chcieliby widzieć Niemcy
i takie, jakie Niemcy chcieliby , żeby zaakceptowała reszta świata.. Zbrodnie w
nim ukazane wydarzyły się naprawdę. Ale pokazuje on zbrodniarzy niemieckich, poniekąd, jako ofiary Hitlera. Serial na pierwszy plan wysuwa bardziej „moralne rozterki”
bohaterów na tle historycznym, przykrywając niemiecką odpowiedzialność za wojnę. Bo przecież wojna wzbudza w człowieku
najgorsze instynkty...
Ten serial trochę wpisuje się we współczesną, kosmopolityczną politykę
historyczną: My zabijaliśmy, wy zabijaliście, więc zapomnijmy o tym co było, bo
inaczej się nie dogadamy. Dlatego warto obejrzeć ten film, bo jest on
paradoksalnie wartościowy. Wartościowy pod tym względem, że odświeża,
bynajmniej powinien, nasze widzenie na historię oraz sposób jej postrzegania przez innych.
Memoria minuitur nisi exercetur.[1]
Kłamstwa serialu rodzą wątpliwości, wątpliwości rodzą pytania, pytania rodzą
odpowiedzi, odpowiedzi rodzą prawdę. Jeśli my, Polacy nie będziemy się upominać
o przyklejanie żołnierzom AK anysemityzmu (który wg autorów był powszechny), jeśli nie
będziemy się upominać o „polskie obozy”, jeśli nie będziemy wspominać naszych
bohaterów, to kto to za nas zrobi. Nasze czczenie polskiej martyrologii musi
być pielęgnowane, bo to ostatnia polska czynność, którą możemy oddać. „Kłamstwo
powtarzane tysiąc razy staje się prawdą”. Wszyscy wiemy, czyje to słowa.
Podczas pisania wyrzuciłem z początku fragment: „Boli to szczególnie gdy
kłamstwo zostaje nam podane na telewizyjnym szkiełku i są podejmowane
jakiekolwiek próby jego usprawiedliwienia.” Dobrze, że była możliwość obejrzenia
tego serialu w publicznej. Aby z nim dyskutować. Aby uświadomić sobie, że nie do końca było
tak, jak się przedstawia. Kto nie oglądał, niech obejrzy, a kto myśli niech
wyciągnie wnioski. Tezą spinającą moje myśli na temat filmu niech będą słowa Szewacha
Weissa, wypowiedziane w czasie debaty po zakończeniu trzeciego odcinka serialu:
„To jest niemiecki kompleks antypolski. Związany jest z tym, że Niemcy mają w
Polsce mapę zagłady. Ich hańba jest związana z polską ziemią”.
PS. Wymowny jest tytuł serialu. Tacy byli. I już. Nic z tym nie zrobimy.
PS.2 Serial nie jest taki znowu najgorszy i nie odbiega od prawdy na tyle, na ile by mógł. Na końcu Niemcy i tak przegrywają.
PS. 3 W ramach "rewanżu" niech Niemcy pokażą "Czas honoru" ... Ale chyba będzie go trzeba skracać do trzech godzinnych odcinków. W ramach solidarności wobec niemieckiego widza i międzypaństwowej sprawiedliwości.
